- Inwestycja w srebro a charakterystyka kruszcu i jego rynku
- Inwestowanie w srebro – ryzyko, potencjał zysku i horyzont czasowy
- Jak inwestować w srebro? Dostępne możliwości i ich charakterystyka
- Inwestowanie w praktyce – kiedy i gdzie kupić srebro inwestycyjne lub papierowe?
- Czy warto inwestować w srebro?
Zacznijmy od tego, że srebro ma tysiące zastosowań i pod względem wszechstronności ustępuje jedynie ropie naftowej. Nie dziwi więc, że wciąż jest postrzegane przede wszystkim jako metal przemysłowy, który na dodatek sukcesywnie zyskuje na znaczeniu – z uwagi choćby na dynamiczny rozwój zielonej energetyki, sieci 5G czy rynku samochodów elektrycznych. Dodajmy, że obecnie popyt pochodzący z przemysłu stanowi ponad połowę globalnego popytu na srebro.
Z drugiej strony, ruchy ceny metalu ewidentnie naśladują zmiany kursu złota, a samo srebro od dawna jest traktowane również jako forma inwestycji. Jego drugie, inwestycyjne, oblicze potwierdza rosnące zainteresowanie srebrnymi sztabkami i monetami, a także fakt, że dziś istnieje wiele instrumentów finansowych opartych na srebrze m.in. ETF-y, kontrakty futures czy CFD. W oczach inwestorów, przynajmniej niektórych, stanowi ono również odpowiednik twardej waluty, w której lepiej jest przechowywać środki niż w zżeranej przez inflację gotówce. Wszystko to sprawia, że inwestycja w srebro warta jest przynajmniej rozważenia.
Inwestycja w srebro a charakterystyka kruszcu i jego rynku
Zanim przejdziemy do spraw związanych stricte z inwestowaniem w srebro, przyjrzyjmy się nieco specyfice samego kruszcu i jego rynku. Warto zacząć od przypomnienia, że w przeszłości wraz ze złotem w wielu krajach stanowiło ono fundament systemu monetarnego, zwanego bimetalizmem. Tak było przez kilkaset lat, aż do końca XVIII wieku, kiedy to pojawił się wygodny w użyciu pieniądz papierowy. Jego narodziny zapoczątkowały procesy, przez które srebro stopniowo przestawało pełnić funkcję środka płatniczego czy miernika wartości złota i walut. Pod koniec XIX wieku już tylko w kilku krajach, w tym Stanach Zjednoczonych, współtworzyło ono system monetarny.
Srebro sprawdziło się jako metal monetarny w zasadzie z tych samych powodów, co złoto. Jest bardzo ciągliwe i kowalne, a jednocześnie pozwala na wytwarzanie twardych i trwałych produktów np. monet czy sztabek. Ponadto ma stosunkowo małą podaż i relatywnie niewielkie tempo wydobycia, przez co często jest nabywane także z myślą o ochronie przed inflacją. Dodajmy jednak, że ta podaż i wydobycie i tak są znacznie większe niż w przypadku złota, co stanowi zresztą jeden z powodów, dla którego srebro nie jest tak cenne, jak „królewski” metal. W dzisiejszych czasach, w zależności od okresu, za uncję złota trzeba zapłacić od kilkudziesięciu do ponad stu razy więcej niż za uncję srebra.
Wielkość i wartość rynku srebra
Obecnie w żadnym kraju nie ma monet obiegowych produkowanych z czystego srebra, ale powszechne są za to srebrne monety bulionowe i sztabki, które nabywa się w celach stricte inwestycyjnych. Według różnych szacunków, ich całkowita ilość wynosi od około 2,5 do 4 mld uncji (1 uncja = 31,1 g), podczas gdy fizycznego złota inwestycyjnego jest od niespełna 2 do około 3 mld uncji. Co istotne, udział srebra inwestycyjnego w globalnym rynku srebra ogółem sięga zaledwie ok. 20% (podobny ma srebrna biżuteria) i jest trzykrotnie mniejszy niż udział srebra wykorzystywanego w produktach przemysłowych. Dla porównania, na złoto inwestycyjne przypada od około 30 do blisko 50% całego rynku złota.
Faktyczne rozmiary rynku srebra i złota inwestycyjnego nie są dokładnie znane, więc podane wartości potraktuj jako przybliżone. Miej też na uwadze, że mowa tu jedynie o kruszcach dostępnych w formie fizycznej, przeznaczonych dla inwestorów. Uwzględniając metale „papierowe”, czyli powiązane ze złotem i srebrem instrumenty finansowe, otrzymalibyśmy wielkości wielokrotnie większe od poniższych.
Aby poznać orientacyjną wielkość rynku złota i srebra, należy jeszcze uwzględnić ceny tych kruszców. Przyjmijmy zatem kursy rynkowe z końca stycznia 2023 r., kiedy to uncja złota kosztowała ok. 1900 USD, natomiast uncja srebra ok. 24 USD. Jeśli pomnożymy to przez uśrednione ilości złota inwestycyjnego (ok. 2,5 mld uncji) i srebra inwestycyjnego (ok. 3,25 mld uncji), to okaże się, że wartość tych rynków wyniesie odpowiednio: ok. 4,75 bln USD i niespełna 80 mld USD. Różnica jest naprawdę duża, a fakt, że srebro tworzy dość mały rynek, ma istotne dla inwestorów konsekwencje – wspominamy o nich poniżej.
Inwestowanie w srebro – ryzyko, potencjał zysku i horyzont czasowy
Z wcześniejszego fragmentu wynika, że rynek srebra nabywanego przez inwestorów jest około 60-krotnie mniejszy niż rynek złota (stan na styczeń 2023 r.). Ma też znacznie mniejszą kapitalizację niż potężne przedsiębiorstwa o globalnym zasięgu, takie jak Apple, Microsoft czy McDonald’s, a nawet rynek kryptowaluty bitcoin. Oznacza to, że srebro charakteryzuje się płytkim rynkiem i tym samym może podlegać stosunkowo dużym wahaniom ceny.
Srebro jest postrzegane jako tańsza alternatywa dla złota, która jednocześnie, ze względu na płytszy rynek, odznacza się większymi zmianami ceny. W oczach części inwestorów pozwala na swego rodzaju inwestowanie w metale szlachetne z dźwignią. Bierze się to stąd, że wzrosty lub spadki kursu srebra zwykle mają ten sam kierunek, co ruchy cen złota, a przy tym najczęściej są od nich kilkukrotnie większe.
Niewielkie rozmiary rynku powodują, że nagły wybuch paniki inwestorów jest w stanie doprowadzić do gwałtownego spadku ceny srebra, natomiast dynamicznie rosnący popyt na srebrne sztabki i monety może skutkować silnym wzrostem kursu. Potwierdza to poniższy 5-letni wykres przedstawiający notowania kruszcu w relacji do dolara amerykańskiego.
Na przełomie lutego i marca 2020 roku na rynki finansowe i surowcowe, w tym srebra, wkradła się ogromna panika związana z wybuchem pandemii koronawirusa. W jej efekcie srebro w 2 tygodnie potaniało z około 18,5 do niespełna 12 dolarów, czyli aż o około 35%. Po zaliczeniu marcowego dołka sytuacja uległa diametralnej zmianie. U inwestorów pojawił się wielki entuzjazm, co wynikało z mocnej odpowiedzi rządów i banków centralnych na zaistniały kryzys (obniżka stóp procentowych, programy pomocowe). W ciągu kolejnych 5 miesięcy cena srebra wzrosła aż do blisko 29 dolarów, a więc o 150%! Wszystko to sprawia, że srebro należy uznać za inwestycję o stosunkowo wysokim ryzyku i jednocześnie dużym potencjale zysku.
Choć w przypadku wielu osób inwestycja w srebro ma zwykle charakter średnio- lub długoterminowy, to jak widać, zakup kruszcu może przynieść dobre rezultaty również w perspektywie kilku miesięcy. Pamiętaj tylko, że na inwestycję w srebro, podobnie zresztą jak m.in. w złoto, pozwala wiele produktów o różnej specyfice. Jedne sprawdzają się w krótkim terminie, a inne wykorzystuje się w przypadku wieloletniego horyzontu inwestycyjnego.
Jak inwestować w srebro? Dostępne możliwości i ich charakterystyka
Niezależnie od tego, czy chciałbyś długoterminowo przechowywać w srebrze część swojego majątku, czy może zarabiać na zmianach jego ceny w krótszym okresie, ważną kwestię stanowi wybór odpowiedniego produktu inwestycyjnego. Podstawowy dylemat jest tutaj taki sam, jak w przypadku złota, i wiąże się z podjęciem decyzji: czy ulokować środki w fizycznym kruszcu, czy może w jednej z jego „papierowych” wersji.
Fizyczne srebro w postaci sztabek i monet
Dla wielu osób oczywistym wyborem jest zakup fizycznego srebra, a konkretniej – srebra inwestycyjnego w postaci sztabek lub specjalnych monet bulionowych (lokacyjnych). Tego typu produkty wykonywane są z czystego kruszcu próby 999, a przy tym nie mają określonego nakładu, nie wykazują wartości kolekcjonerskiej, ani nie posiadają większych walorów estetycznych. Oznacza to, że w odróżnieniu np. od srebrnej biżuterii czy monet kolekcjonerskich, ceny srebra inwestycyjnego zależą głównie od ilości zawartego w nim kruszcu i jego aktualnego kursu rynkowego.
Z powyższych względów, srebrne monety bulionowe i sztabki świetnie nadają się do przechowywania majątku w kruszcu. Pamiętaj jednak, że powinny znajdować się w dobrym stanie technicznym i pochodzić od renomowanych producentów. Dobrze jest wybierać sztabki Umicore, Heraeus czy Valcambi albo monety lokacyjne zaliczane do tzw. wielkiej piątki. Na tę ostatnią składają się: południowoafrykański Krugerrand, Amerykański Orzeł, Wiedeńscy Filharmonicy, Liść Klonowy i Australijski Kangur. Wspomniane produkty cieszą się uznaniem inwestorów, dzięki czemu będziesz mógł je z łatwością odsprzedać po godziwej cenie.
Srebrne sztabki i monety bulionowe gwarantują jednakowe korzyści, więc wybór rodzaju srebra inwestycyjnego nie ma w zasadzie żadnego znaczenia. Gdy określisz już kwotę, jaką chciałbyś zainwestować w fizyczne srebro, pozostanie Ci dobrać produkt lub produkty o odpowiedniej wadze. Jeśli chodzi o srebrne monety bulionowe, to najpopularniejsze są produkty jednouncjowe (31,1 g), ale z łatwością znajdziesz też takie o masie 5, 2, 1/2 czy 1/4 uncji. W przypadku sztabek również masz do dyspozycji wiele standardów wagowych, w tym również te znacznie większe: 100, 250, 500 i 1000 gramów.
Warto wiedzieć: Dobrze jest kupować możliwie największe sztabki i zestawy monet bulionowych, liczące 25, 50 czy 100 sztuk standardowych produktów jednouncjowych. Marże producenta i sprzedawcy są wówczas niższe, a co za tym idzie – wyższa staje się opłacalność zakupu. Uściślając, w tej sytuacji za każdy gram srebra zapłacisz odpowiednio mniej, niż nabywając pojedyncze monety lub sztabki o małej masie.
Srebro „papierowe”, czyli produkty zapewniające ekspozycję na ceny srebra
Alternatywą dla zakupu srebrnych monet i sztabek jest inwestowanie w srebro „papierowe”. Pod tym określeniem kryją się wszelkie instrumenty finansowe powiązane ze srebrem, czyli produkty naśladujące zmiany jego ceny (ETF-y, kontrakty futures i CFD) albo mocno uzależnione od sytuacji na rynku tego kruszcu (np. akcje spółek wydobywających srebro).
To, jak działają poszczególne instrumenty oparte na kruszcach, opisaliśmy już w osobnym tekście omawiającym inwestowanie w złoto. W tym miejscu wspomnijmy tylko, że jeśli chcesz zainwestować w kruszec na okres kilku miesięcy czy nawet lat, pierwszym wyborem powinny być dla Ciebie ETF-y na srebro (w pełni zabezpieczone metalem są fundusze emitowane m.in. przez Eric Sprott czy Julius Baer). Natomiast do krótkoterminowej spekulacji, w tym daytradingu, częściej wykorzystuje się kontrakty terminowe i CFD (na różnice kursowe). Jest tak choćby dlatego, że kontrakty na srebro umożliwiają inwestowanie z dźwignią, a także zajmowanie pozycji krótkiej, czyli granie na spadki ceny kruszcu.
Inwestycja w srebro może przybrać też formę zakupu akcji dowolnej spółki wydobywającej metal lub produkującej srebro inwestycyjne. Miej jednak na uwadze, że mało jest przedsiębiorstw, które w swoich działaniach koncentrują się wyłącznie na tym kruszcu. Uściślając, producenci zwykle wytwarzają zarówno srebro, jak i złoto inwestycyjne, natomiast spółki wydobywcze często pozyskują srebro przy okazji wydobywania innych metali np. miedzi. Powoduje to, że ruchy cen akcji wspomnianych podmiotów chwilami mogą mieć niewielki związek z bieżącą sytuacją na rynku srebra.
Znacznie większej zależności możesz oczekiwać w przypadku walorów spółek skupiających się wyłącznie na srebrze. Niemniej i tutaj musisz pamiętać, że choć ich kursy zwykle podążają za rynkowymi cenami kruszcu, to jednak nierzadko podlegają silniejszym ruchom. Działają one jak instrument lewarowany, co może działać na Twoją korzyść, ale i generować dotkliwe straty w okresie spadków.
Lepsza inwestycja w srebro fizyczne czy „papierowe”? Wady i zalety różnych opcji
Jeśli zamierzasz zainwestować w srebro na okres kilku czy kilkunastu lat, naturalnym wyborem będzie dla Ciebie srebro inwestycyjne w postaci sztabek lub monet bulionowych. W tym wypadku możesz korzystać ze wszystkich właściwości fizycznego kruszcu i zachować pełną kontrolę nad inwestycją. Fizyczne srebro przechowujesz niejako poza systemem finansowym, więc nie martwisz się działaniami władz czy ewentualnym upadkiem brokera lub domu maklerskiego. Dodatkowo, zgodnie z interpretacją organów podatkowych, jeśli odsprzedasz je po upływie co najmniej pół roku od momentu zakupu, to nie zapłacisz z tego tytułu podatku dochodowego (takie same przepisy dotyczą złota inwestycyjnego).
Srebro inwestycyjne ma jednak kilka poważnych wad, przez które nie nadaje się do inwestowania krótkoterminowego, a nawet zniechęca niektórych inwestorów długoterminowych. Po pierwsze, gdzieś trzeba je przechowywać, co w przypadku większej inwestycji może wiązać się z koniecznością kupienia sejfu lub opłacania skrytki w skarbcu. Po drugie, nieco problematyczne są same transakcje zakupu (porównanie ofert, osobisty odbiór lub oczekiwanie na dostawę) i późniejszej odsprzedaży kruszcu (wystawienie oferty sprzedaży, znalezienie nabywcy). Po trzecie, nabywane w Polsce srebrne sztabki i monety bulionowe, w odróżnieniu od złota inwestycyjnego, podlegają opodatkowaniu 23% podatkiem VAT.
Jeśli chodzi o „papierowe” srebro, wady i zalety różnią się w zależności od instrumentu opartego na kruszcu. Są jednak i takie, które występują w przypadku każdego z nich, a jednocześnie stanowią wyróżnik na tle srebra fizycznego. Wszystkie instrumenty oparte na srebrze wiążą się z łatwym zawieraniem transakcji i wygodnym przechowywaniem na rachunku, a przy tym pozwalają elastycznie reagować na zmieniającą się sytuację na rynku. Nie podlegają też podatkowi VAT, a opłacalność ich zakupu nie zależy od wielkości transakcji.
Z drugiej strony, instrumenty dające ekspozycję na cenę srebra nie zapewniają anonimowości ani pełnej kontroli nad inwestycją – trzeba liczyć się tu z ryzykiem giełdy czy brokera. Poza tym, niezależnie od tego, kiedy dokonasz ich sprzedaży, od wypracowanego zysku zapłacisz 19% podatek Belki. Ten i wcześniej wspomniane mankamenty należy jednak uznać za mniej problematyczne niż wady inwestycji w srebro fizyczne. Z tego względu „papierowy” kruszec jest oczywistym wyborem dla inwestorów krótkoterminowych, ale również godny rozważenia w przypadku dłuższego, nawet kilkuletniego, horyzontu inwestycyjnego.
Inwestowanie w praktyce – kiedy i gdzie kupić srebro inwestycyjne lub papierowe?
Wiesz już, jak wygląda inwestowanie w srebro, jakie wiąże się z nim ryzyko i ile w przeszłości pozwalało zarobić. Pora zatem wyjaśnić, kiedy jest najlepszy moment na zakup kruszcu i gdzie warto tego dokonać.
Srebro w ślad za złotem
Jak już wspomnieliśmy, ze względu na wysoki popyt pochodzący z przemysłu, srebro jest postrzegane jako metal przemysłowy. Sęk w tym, że jeśli chciałbyś znaleźć dobry moment na jego zakup lub sprzedaż, to powinieneś mieć na uwadze przede wszystkim sytuację na rynku złota. Jest tak dlatego, że choć inwestorzy nie widzą w nim surowca przemysłowego, to jednak historia pokazuje, że w ślad za nim nieustannie porusza się srebro.
Warto zauważyć, że w latach 2003-2022 obydwa kruszce wypracowały względnie podobne stopy zwrotu. Z drugiej strony, nie brakowało w tym czasie okresów, w których srebro wyraźnie „oddalało się” od złota. Jeśli kupiłbyś metale pod koniec 2002 roku i sprzedał w połowie 2010 roku, to każdy z nich dałby Ci zarobić po około 300%, jednak później srebro zaczęło się bardziej „oddalać” od złota. Trzymając srebro przez kolejne 9 miesięcy, załapałbyś się na wielki rajd cenowy, który wywindowałby stopę zwrotu do blisko 1000% – mniej więcej w tym samym czasie w przypadku złota wyniosłaby ona ok. 500%. Dalsze konsekwentne trzymanie kruszcu oznaczałoby doświadczenie gwałtownej korekty i trwającej blisko dekadę bessy.
Poniżej przedstawiamy jeszcze, jak w 5 ostatnich latach zmieniały się wartości srebra i jednego z indeksów metali przemysłowych (S&P GSCI). Jak widzisz, w tym wypadku również mamy do czynienia z korelacją, jednak jest ona słabsza niż w przypadku złota i srebra. Może to oznaczać, że mimo ogromnego (i wciąż rosnącego popytu) ze strony przemysłu, srebro wzmacnia swój status metalu inwestycyjnego.
Wskaźnik Gold-to-Silver a wybór momentu zakupu lub sprzedaży srebra
Rozważając zakup lub sprzedaż srebra, zdecydowanie warto wziąć pod uwagę wskaźnik Gold-to-Silver, który pokazuje stosunek cen tych metali. Uściślając, określa on, ile uncji srebra możesz nabyć w danym momencie za jedną uncję złota. Pozwala to sprawdzić, jak kształtowały się proporcje kursów w przeszłości i który kruszec jest obecnie atrakcyjniej wyceniony.
Dobra inwestycja na czas kryzysu i inflacji
Mimo że zmiany cen złota i srebra przybierają różną siłę, to inwestycja w srebro co do zasady najlepiej sprawdza się w tych okresach, w których dobre wyniki notuje również „królewski” metal. Jest to przede wszystkim czas negatywnych rzeczywistych stóp procentowych (gdy inflacja przewyższa stopy procentowe), ale również niepokojów społecznych i politycznych, a także zawirowań na rynkach finansowych i obaw o przyszłą sytuację gospodarczą. Więcej na ten temat napisaliśmy w osobnym tekście poświęconym inwestycji w złoto, dlatego nie będziemy tutaj powielać tych informacji. Co ważne, we wspomnianym artykule znajdziesz więcej wskazówek dotyczących tego, jak wybrać dobry moment na sprzedaż złota (i tym samym również srebra).
Bezpieczny zakup kruszcu na atrakcyjnych warunkach
Jeśli chcesz zainwestować w srebro „papierowe”, musisz założyć rachunek maklerski lub konto forex, które umożliwia handel instrumentami opartymi na kruszcu. Oferty brokerów różnią się w zakresie dostępnych produktów, jak również prowizji transakcyjnych czy opłat za prowadzenie rachunku. Wybór dobrej propozycji jest zatem ważny bez względu na to, czy chcesz zajmować się tradingiem, czy też średnio- lub długoterminowym inwestowaniem w srebro.
O znalezienie korzystnej oferty musisz zadbać także w przypadku inwestowania w srebro fizyczne. Transakcję możesz zawrzeć z inną osobą prywatną, firmą handlującą kruszcem albo producentem i dealerem srebra inwestycyjnego (np. Mennicą Polską). Niezależnie od tego, na którą opcję się zdecydujesz, transakcję najwygodniej zrealizujesz drogą internetową. Pamiętaj tylko, że przeglądając poszczególne propozycje, powinieneś mieć na uwadze zarówno ceny sztabek i monet bulionowych, jak i opinie o sprzedawcy lub platformie transakcyjnej. W przypadku inwestowania ważne są bowiem nie tylko kwestie finansowe, ale również bezpieczeństwo przeprowadzanych operacji.
Warto wiedzieć: Niektórych inwestorów odstrasza fakt, że srebrne sztabki i monety bulionowe są obarczone 23% podatkiem VAT. Tymczasem w praktyce jest on ujęty w cenie produktów i tym samym nie ma aż tak dużego wpływu na opłacalność późniejszej sprzedaży srebra inwestycyjnego – nawet, jeśli nastąpi ona krótko po zakupie.
Decydując się na zakup srebra inwestycyjnego, możesz wziąć pod uwagę również oferty zagranicznych sprzedawców. To rozsądne z tego względu, że w części krajów (np. w Niemczech czy Estonii) podlega ono niższemu opodatkowaniu niż w Polsce. Jeśli jednak sztabki lub monety zamówisz do Polski, to, ze względu choćby na koszty wysyłki i ewentualnego ubezpieczenia, przedsięwzięcie okaże się opłacalne dopiero przy odpowiednio wysokiej kwocie inwestycji.
Czy warto inwestować w srebro?
Jeśli dobrnąłeś do tego miejsca, to z pewnością jesteś już w stanie określić, czy inwestycja w srebro będzie dla Ciebie dobrym wyborem. Od siebie pragniemy dodać, że podpisujemy się pod opiniami wielu ekspertów, którzy przy podejmowaniu decyzji o jej rozpoczęciu i spieniężeniu radzą obserwować sytuację na rynku złota i – w nieco mniejszym stopniu – rynku surowców przemysłowych. Podzielamy bowiem pogląd, że srebro stanowi obecnie ważny metal inwestycyjny, a jednocześnie zwracamy uwagę na jego szerokie wykorzystywanie w przemyśle i fakt, że zyskuje w nim na znaczeniu ze względu na rozwój rynku samochodów elektrycznych i fotowoltaiki. Taka mieszanka sprawia, że może przynieść atrakcyjne zyski w czasie ożywienia gospodarczego i wysokiej inflacji, ale również kryzysu finansowego.
Srebro fizyczne, podobnie jak złoto, możesz traktować jako inwestycję długoterminową, zabezpieczającą część majątku przed inflacją czy kryzysowymi czasami. Gdy przyjmiesz taką perspektywę, wahania ceny kruszcu nie będą miały dla Ciebie aż tak dużego znaczenia. Będzie tak zwłaszcza, jeśli raz na jakiś czas będziesz dokupował srebrne sztabki lub monety bulionowe, tak, aby uśrednić cenę zakupu.
Gdy chcesz natomiast kupić srebro na krótszy okres, np. kilku czy kilkunastu miesięcy, to powinieneś zastanowić się, jak może w tym okresie wyglądać sytuacja geopolityczna i co może zdarzyć się w gospodarce oraz na rynkach finansowych. Decyzje co do wysokości stóp procentowych, przebieg procesów inflacyjnych czy globalny sentyment inwestorów będą miały kluczowy wpływ na zachowanie się cen złota i srebra. Czynniki te mogą w najbliższych latach sprzyjać wzrostom cen metali szlachetnych, przy czym pamiętaj, że dla Ciebie, jako polskiego inwestora, ważny jest tutaj również kurs dolara względem złotego. Wyraźne umocnienie lub osłabienie się amerykańskiej waluty, w której wyceniane są kruszce, będzie miało duży wpływ na ostateczny bilans Twojej inwestycji.
Powyższy artykuł nie stanowi rekomendacji inwestycyjnej lub czynności doradztwa inwestycyjnego w rozumieniu (art. 42 ust. 1 i art.76) Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o doradztwie inwestycyjnym (Dz.U. 2005 nr 183 poz. 1538 z późn.zm.).
